Geçersiz Sayılan Oylara Yapılan İtirazların Hileyi Yasallaştırma Olasılığı

Söyleyeceğimi başta söyleyeyim:

Geçersiz oyları tekrar sayamazsınız çünkü “aynı nehirde iki kere yıkanılamaz” (Heraklitos^*).

Geçersiz oylar neden tekrar sayılamaz, çünkü o oyların geçersiz sayıldığı ortam ve şartlar artık yoktur. Nehrin suları akıp gitmiştir ve YSK sistemindeki mevcut yapıda o suları geri getirecek yani o şartları tam anlamıyla değerlendirecek veri maalesef yoktur. Dolayısıyla tekrar değerlendirme işlevi, sandıkta yapılmaya çalışılan hilenin hukukçular eliyle yasallaştırılması gibi korkunç bir hataya yol açacak potansiyele sahip olur. Nasıl mı, açıklayalım:

Geçersiz Sayılan Oylara Yapılan İtirazların Hileyi Yasallaştırma OlasılığıClick To Tweet

Sayım ve Değerlendirme Süreci

Kısa bir bilgilendirmeden sonra örnek senaryo ile neden bu yargıya vardığımızı açıklayalım.

Her seçimde neredeyse sandıkların tümünde bir veya daha fazla geçersiz oy olur. Bu son derece normal bir durum. Hangi oyların ne durumda geçersiz sayılacağı, o seçime özel olarak yayımlanan YSK Genelgelerinde açıklanır. 31 Mart 2019 yerel seçimleri için yayımlanan 138 sayılı Genelge’nin ⁽¹⁾ 42. Maddesi, geçerli sayılmayacak oy pusulalarının detaylarını açıklamaktadır. İstatistiksel olarak baktığımızda, bahsedilen genelgede sayılan sebeplerden

1. Hiçbir yerine “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmamış olan,
2. Birden fazla siyasi partiye veya bağımsız adaya ayrılan alanlara “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmış olan,
3. Birden fazla siyasi partiye veya bağımsız adaya ayrılan alana taşmış “TERCİH” veya “EVET” mührü bulunan   

birleşik oy pusulaları en fazla olarak karşılaşılan iptal sebepleridir. Genel olarak oy verme anındaki uygulama hatasından kaynaklanan bu tür geçersiz oylar, siyasi tercihlerini protesto amaçlı kullanan seçmenler tarafından bilinçli olarak da kullanılabilir. 42. Maddede sayılan sebeplerin tümü geçersiz sayılacak oyların “şeklen” yani kullanılan oyun fiziksel yapısına (birden fazla mühür içermesi, yanlış yere mühür basılması, hiç mühür basılmaması, herhangi bir yeri işaretli ya da kopuk olması vb.) yöneliktir. Bir de özellikle üzerinde durulması gereken bir sebep daha var, o da aynı genelgenin 41. Maddesinde açıklanıyor:

“Zarfın içinden aynı seçim türüne ait birden fazla oy pusulası çıkmış olması halinde, sadece bu seçim türüne ait oy pusulaları hesaba katılmaz, diğerleri hesaba katılır.”

Burada “şeklen” değil yanlış bir uygulama sebebiyle geçersiz kabul edilme durumu var. Anlamı şu, bir zarftan örneğin İstanbul Büyükşehir Belediyesi seçimine ait 2 oy çıkarsa ve sandık kurulu bunun farkına varırsa, bu 2 oy hesaba katılmaz, geçersiz oy olarak değerlendirilir. Burada önemli olan nokta, bu 2 oyun 42. Maddede sayılan sebeplerden birisini taşımıyor olmasıdır. Daha açacak olursak bu oylar şeklen bakıldıklarında geçerli oy görünümünde olabilirler. Dolayısıyla daha sonradan bu oyların geçerli olup olmadığına karar vermek için inceleme yapan bir gözlemci, eğer bunların zarftan çift çıkma sebebiyle geçersiz sayıldığını bilmiyorsa, o oyları geçerli olarak değerlendirebilir. Söz konusu genelgenin 43. Maddesi 13. Paragrafı geçersiz oylarla ilgili seçim gecesi sandık kurulları tarafından yapılan uygulamanın nasıl olacağını tanımlıyor:

“Geçerli sayılmayan veya hesaba katılmayan oy pusulaları, ayrı ayrı paket yapılarak bağlanır ve paketin üzeri mühürlenerek, sayısı yazılır ve saklanır. Bu oy pusulaları yakılamaz, yırtılamaz ve yok edilemez. Bunların sayısı, o seçim türüne ait sandık sonuç tutanaklarının ilgili yerine işlenir.”

Yani tüm bu geçersiz oylar hepsi aynı paket içerisinde olacak şekilde diğer oylardan ayrı olarak paketleniyor. Bunların sayıları da o seçim türüne ait tutanağın ilgili yerine yazılıyor. Geldik en önemli noktaya: “tutanağın ilgili yeri”.

“Tutanağın ilgili yeri” yukarıda sarı arka plan ile işaretlediğimiz yer. İstanbul/Sancaktepe 2299 numaralı sandığa ait olan bu tutanağa göre, “Geçersiz sayılan oy pusulası sayısı: 12”, “Geçersizlik sebebi: boş”. Tutanaklar üzerinde geçersizlik sebebi için ayrılan yer o kadar yetersiz ki, o bölüme detay bilgi girilmesi şansı yok. Bu sebeple sandık kurulları tutanağı hazırlarken, ellerindeki geçersiz tutanak sayısı içerisinde en fazla görünen sebebi o bölüme yazıyorlar genellikle.

Örnek Senaryo

Bu bilgilendirme notundan sonra örnek senaryomuzu anlatalım. Diyelim ki bir sandıktan 12 tane geçersiz oy çıkmış ve bu oyların geçersizlik sayılma sebepleri aşağıdaki gibi olsun:

	Geçersiz sayılma sebebi	Adet
1	Hiçbir yerine “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmamış pusula	6
2	Birden fazla siyasi partiye veya bağımsız adaya ayrılan alanlara “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmış pusula	4
3	Aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkan oy pusulası	2
	TOPLAM	12

İlgili sandık kurulu bu sandığa ait tutanağı düzenlerken geçersiz oylar için “tutanağın ilgili yeri” büyük bir ihtimalle aşağıdaki gibi doldurulacaktır:

Geçersiz sayılan oy pusulası sayısı	12
Geçersizlik sebebi	boş

Hiçbir yerine “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmamış pusulalar için geçersizlik sebebi olarak genelde “boş” yazılıyor. Bizim örneğimizde 6 tanesi hariç diğerleri “boş” değildi, ama tutanak üzerinde diğerlerinin geçersiz sayılma gerekçelerini yazacak yer olmaması sebebiyle sanki hepsi “boş” oymuş gibi görünüyor. Geçersiz oyların tekrar sayılması kararından sonra, bizim hayali sandığımızın geçersiz oylarının nasıl değerlendirilebileceğine bakalım. Tekrar sayım için oluşan sandık kurulu:

1. Ayrı pakette paketlenmiş bulunan 12 adet geçersiz oyu açtı.
2. Tutanağı inceledi ve 12 oyun geçersiz sayıldığını ve geçersizlik sebeplerinin bu oyların “boş” olduğu bilgisini inceledi.
3. Geçersiz oyları incelemeye başladığında şu gözlemi yaptı:

• 12 adet geçersiz oyun 10 tanesi “şeklen” geçersiz oy sayılma kriterine uyuyor, yani geçersiz oldukları bariz bir şekilde görülüyordu. O sebeple bu 10 oyun doğru olarak geçersiz sayıldıklarına hükmetti.
• Aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkan oy pusulası çıktığı için sayım gecesi geçersiz olarak kabul edilen 2 oyu incelediklerinde, bu oyların geçersiz sayılmalarını gerektirecek bir bozukluk göremedi. Ellerinde bu oyların seçim gecesi “aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkma” sebebiyle sayılmadıklarına dair bir bilgi olmaması sebebiyle, bu 2 oyun geçerli olarak sayılması gerektiğine karar verdi.

Sonuç olarak geçersiz oyları tekrar sayım için oluşan sandık kurulu, aynı şartları tekrar oluşturma veya görme şansı olmaması sebebiyle (nehrin suları akıp gitmişti çünkü), söz konusu 2 oyu geçerli sayarak hatalı bir karar almış oldu. “Aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkması” bir aday ya da parti adına bir seçmen tarafından birden fazla oy atılmaya yani “hile” yapılmaya çalışılmış olması anlamına gelir. Örnek senaryomuzda sandık kurulu yapılmaya çalışılan bu hileyi tespit etmiş ve önüne geçmiştir. Ancak YSK’nın son derece yanlış olarak aldığı karar nedeniyle hileli oylar sonuca dahil edilmiştir. Sonuçta bu bir örnek senaryo ve benzer başka senaryolar da üretilebilir. Umarım böylesi senaryolar gerçekleşmiyordur, çünkü eğer gerçekleşiyorsa, hile hukukçular eliyle yasallaştırılıyor anlamına gelir ki, bundan sonra yapılacak hiçbir seçimin anlamı kalmaz.

YSK hakimleri gerçek uygulamalardan gelen benzer olaylarla yıllardır karşılaştıkları ve olası sonuçlarını bildikleri için, “geçersiz oyların tekrar sayılması” yönündeki başvuruları bu seçime kadar hep reddettiler. Bu tür sorunların seçim günü ilgili sandık kurulları tarafından karara bağlanması gerektiğinin altını çizdiler. Seçim gecesi alınan kararın altında ilgili parti sandık görevlisi ya da gözlemcisinin bir şerhi bulunmadığı veya somut yeni kanıtlarla desteklenmediği durumlarda yapılan tüm başvurular olumsuz sonuçlandı.

YSK içtihatlarında ve siyasi partilerin ellerinde bu tür kararların binlerce emsali vardır. CHP’nin Genel Başkan Yardımcısı Gökçe Gökçen hukukçu kimliğiyle twitter üzerinden bir açıklama yaptı (bakınız: https://twitter.com/gokcegokcen142/status/1113873987891806216). Tweet zinciri içerisinden en önemlisi bence şuydu:

YSK şöyle demişti: “Delil ve gerekçe gösterilmeyen itirazların da incelenmesi usulünün benimsenmiş olması halinde seçimlerin kesinleştirilmesi uzun süreye yayılabileceğinden, bu sürecin uzaması durumunda seçimi yöneten kurullara karşı güvensizlik oluşması kaçınılmaz olacaktır.”

YSK’nın geçersiz oyların tekrar sayılması için verdiği kararlar, tıpkı kendilerinin daha önce net olarak ortaya koydukları gibi, sürecin uzaması ve seçimi yöneten kurullara karşı güvensizlik oluşmasına sebep olmuştur. YSK hakimleri keşke kendi içtihatlarına sahip çıksaydı, keşke yüzyıllar öncesinden akla ve bilime yön veren bilgelere kulak verseydi: 
“Aynı nehirde iki kere yıkanılamaz”.

Bilgehan Turhan

@BilgehanTurhan

ÖNEMLİ NOT: Bilgisayar Mühendisleri Odası (BMO) olarak, YSK sisteminde düzeltilmesi gereken pek çok nokta belirledik ve bunları YSK’ya hem yazılı, hem de sözlü olarak bildirdik. YSK’ye ve Siyasi PartilereÖnerilerimiz başlıklı BMO yazısının “Veri Girişleri” alt başlığında geçersiz oy nedenlerinin içeriklerinin yapısallaştırılarak sisteme girilmesi gerektiğini anlatan bölüm şu şekilde:

“Sandık Sonuç Tutanağındaki tüm alanların içeriği (o sandıkta kayıtlı olmayıp da görevi gereği seçim günü eklenerek oy kullanan seçmen sayısı, geçersiz oy nedenleri, itirazlar, şikâyetler, itiraz/şikâyet sonucunda yapılan düzeltme/değişiklikler vb.), bu alanlar için gerekli veri içerikleri yapısallaştırılarak sisteme girilmelidir.”

Keşke Bilgisayar Mühendislerine kulak verseydiniz 😊

(1) T.C.YÜKSEK SEÇİM KURULU 138 SAYILI 31 MART 2019 PAZAR GÜNÜ YAPILACAK MAHALLİİDARELER GENEL SEÇİMLERİNDE SANDIK KURULLARININ GÖREV VE YETKİLERİNİ GÖSTERİRGENELGE 

 * “Aynı nehirde iki kere yıkanılamaz. Ne girilen nehir aynı nehirdir, ne de o insan aynı insandır” ünlü sözünün sahibi Heraklitos, yüzyıllar öncesinden evrendeki değişimin sürekliliğini ve hiçbir nesnenin değişmeden kalamayacağını vurgulamak istemiştir. 

Geçersiz Sayılan Oylara Yapılan İtirazların Hileyi Yasallaştırma OlasılığıClick To Tweet



ÖNEMLİ NOT 2: Aşağıdaki bölüm yazımıza gelen kayda değer eleştirilere yanıt olarak 7.04.2019 tarihinde sonradan eklenmiştir.

Yazımızda öne sürdüğümüz sava gelen önemli eleştirilerden birisi şuydu (Tweeter paylaşımlarında da benzer anlama gelen yorumlar oldu):

“Aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkan oy pusulası çıkarsa bu kez de imza sayısı ile sandıktan çıkan o seçime ait pusula sayısı tutmayacak. Sonuçta şekil olarak geçerli gözüken 2 geçersiz oy varsa bunun aynı zarftan çıktığı için geçersiz olduğu bellidir.”

Yukarıda öne sürülen oldukça yerinde bir argüman. Ancak bu argüman tüm geçersiz oyların geçerli olduğu kabul edildiğinde ortaya çıkabilecek bir durum. O durumda bile “sandıkta yapılmaya çalışılan hilenin hukukçular eliyle yasallaştırılması” savımız geçerli olacaktır.

Örnek senaryomuzu biraz daha detaylandırarak anlatalım.

Diyelim ki örnek senaryodaki sandığımızda toplam 300 seçmen oy kullandı. Bu oyların 12 tanesi daha önce söylediğimiz sebeplerle geçersiz sayıldı:

	Geçersiz sayılma sebebi	Adet
1	Hiçbir yerine “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmamış pusula	6
2	Birden fazla siyasi partiye veya bağımsız adaya ayrılan alanlara “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmış pusula	4
3	Aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkan oy pusulası	2
	TOPLAM	12

Toplam ve geçerli oylara ilişkin nihai tablo aşağıdaki gibi oluşacaktır:

	Oy kullanan seçmen sayısı	300
	Geçerli sayılan oy sayısı	289
	Geçersiz sayılan oy sayısı	12

“Geçerli sayılan oy sayısı” ile “Geçersiz sayılan oy sayısı” toplamlarının 301 olmasına lütfen dikkat edelim. Burada bir hata yok, çünkü örnek senaryomuza göre 1 zarftan 2 tane aynı seçim türüne ait oy çıkmıştı. Yani toplamda 11 seçmenin oyu geçersiz sayıldı.

Örnek senaryomuzun tekrar sayım için oluşan sandık kurulunun yaptığı değerlendirmeye tekrar bakalım:

Geçersiz oyları incelemeye başladığında şu gözlemi yaptı:

a.     12 adet geçersiz oyun 10 tanesi “şeklen” geçersiz oy sayılma kriterine uyuyor, yani geçersiz oldukları bariz bir şekilde görülüyordu. O sebeple bu 10 oyun doğru olarak geçersiz sayıldıklarına hükmetti.

b.     Aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkan oy pusulası çıktığı için sayım gecesi geçersiz olarak kabul edilen 2 oyu incelediklerinde, bu oyların geçersiz sayılmalarını gerektirecek bir bozukluk göremedi. Ellerinde bu oyların seçim gecesi “aynı zarftan aynı seçim türüne ait birden fazla çıkma” sebebiyle sayılmadıklarına dair bir bilgi olmaması sebebiyle, bu 2 oyun geçerli olarak sayılması gerektiğine karar verdi.

Bu durumda oluşacak yeni tablo aşağıdaki gibi şekillenecektir:

	Oy kullanan seçmen sayısı	300
	Geçerli sayılan oy sayısı	291
	Geçersiz sayılan oy sayısı	10

Dolayısıyla, Geçerli sayılan oy sayısı halen imza sayısının (oy kullanan seçmen sayısı) altında ve bahse konu yönden herhangi bir çelişki oluşmuyor. Eğer 12 geçersiz oyun tümü de tekrar geçerli sayılsa idi, o durumda Geçerli sayılan oy sayısı imza veren seçmen sayısından fazla duruma gelirdi. Bu durum oluştuğunda bile eşitliği sağlamak için hangi oyun boşa çıkarılacağı soru işareti. Diyelim ki kurul, bizim üzerinde durduğumuz 2 oydan birisini saymadı ve eşitlik sağlandı. Yine haksız bir durum var. Çünkü aynı zarftan 2 oy çıkması hile demektir ve artık bu 2 oy da hileli oydur. Birisini bile kabul ettim derseniz hileye göz yummuş olursunuz.

Eğer yapılan eleştiri, tekrar sayım için oluşan sandık kurulunun Geçerli sayılan oy sayısı ve imza veren seçmen sayısını göz önüne alıp hangi oyların zarftan çift çıktığına karar verebilir yönünde ise, bana göre o da mümkün değil.

Tekrar sayım için oluşan sandık kurulu sadece sayılara bakarak, 1 zarftan 2 tane aynı seçim türüne ait oy çıktığı yorumunu yapabilir. 289 seçmen oy kullanmış, 12 geçersiz var, toplam 301 ediyor. Ancak ellerinde detay bilgi olmadığı sürece 12 tane geçersiz oyun hangilerinin aynı zarftan çıktığına karar veremez.

• Belki boş oylardan ikisi aynı zarftan çıktı, düzgün görünen oylar sandık kurulu tarafından sehven geçersiz olarak değerlendirildi
• Belki bir oy düzgün çıkmıştı ama yanında bir de fazla mühür basılmış oy çıkmış idi,
• Bir zarftan 3 oy çıktı ama hepsi geçersiz idi, başka 2 zarftan hiç oy çıkmadı      

Daha pek çok olasılık ortaya atılabilir. Aksine delil olmadığı sürece hukuken hepsi de haklılık payı taşır. O sebeple yazımızın başındaki bölümü tekrar vurgulayalım:

“Nehrin suları akıp gitmiştir ve YSK sistemindeki mevcut yapıda o suları geri getirecek yani o şartları tam anlamıyla değerlendirecek veri maalesef yoktur.”